Wieslaw Mysliwski (1932) is een Pools schrijver die vooral het leven op het Poolse platteland beschrijft. Hij laat op een krachtige en beeldende manier zien hoe het leven op het land verandert door oorlog, nieuwe tijden, moderniteit en veranderende tijdgeest. Mysliwski beschrijft niet de oorzaken maar vooral de gevolgen daarvan voor de individuele mens en zo vertelt hij ons, en passant, ook van die oorzaken. In Het oog van de naald schrijft hij:

“Het leven loopt op ons vooruit, moet u weten, wij sloffen er maar wat achteraan. En verderop: “Het leven is achter jezelf aan dwalen zonder de hoop te hebben jezelf ooit te vinden”. En altijd weer schrijft Mysliwski over het geheugen, de onbetrouwbaarheid van ons geheugen.

In de boeken van deze grote Poolse maar vooral ook Europese schrijver komen tal van onvergetelijke figuren en anekdotes voor. In Over het doppen van bonen is het verhaal van zijn oom die zich verhing werkelijk fenomenaal en als de verteller op zeker ogenblik zelf de neiging voelt om het leven voor gezien te houden, verschijnt hem zijn oom: “Doe het niet” zei hij. “Ik heb me verhangen en ik zie geen verschil”.

En in Steen op steen komt een onvergetelijke en hilarische scene voor waarin de schrijver een vechtpartij op een plattelandskermis beschrijft. Dat zijn passages die je maar al te graag keer op keer herleest.

Ik hoop dat Mysliwski nog tijd heeft om meer prachtige romans te schrijven, ik zal ze gretig lezen. U vindt besprekingen van al zijn in Nederland verschenen romans op de pagina Literatuur van deze website.

Jón Kalman Stefánsson (1963) is een IJslandse schrijver van een uitzonderlijk geestrijk proza. Men zegt wel eens dat de mens behoefte heeft aan verhalen en mythes. Kalman Stefánsson is zo’n verhalenverteller. Buitengewoon knap vind ik zijn vermogen om zijn verhalen, die zich toch allemaal in ons eigen tijdgewricht afspelen, tijdloos te doen lijken. Zijn trilogie Hemel en hel zou zich zo maar in de achttiende eeuw hebben kunnen afspelen en slechts heel terloops sluipt er ergens een artefact uit onze moderniteit in de tekst.

De stijl en taalbeheersing van Kalman Stefánsson zijn onvergetelijk en ongeëvenaard. Zijn proza leest vaak als pure poëzie. En hij grossiert werkelijk in aforismen, de een nog fraaier dan de andere. Hier enkele voorbeelden:

“Als sneeuw het verdriet van de engelen is, dan is natte sneeuw het spuug van de duivel”.
“Het menselijk lichaam is een dom dier dat wij als een slechte herinnering door het leven moeten slepen”.
“Het leven, dat fantastische instrument, werd door de Heer niet klankrijk of fijn gestemd”.
“Een volk dat weinig vertaalt, maar alles van zijn eigen gedachten betrekt is kortzichtig en als het ook nog een groot volk is wordt het bovendien gevaarlijk voor anderen”.
“Macht kan de mensen duivels maken en daarom zijn mannen soms het ergste wat er op aarde is”.

Naarmate we meer van deze grote Europese schrijver te lezen krijgen merken we dat alle personages uit zijn boeken oop een of andere manier met elkaar in verbinding staan. Kalman Stefánsson vertelt in zijn romans de geschiedenis van zijn familie maar zijn boeken zijn uitstekend als zelfstandige romans te lezen.

Speciale aandacht voor zijn vertaler hier in Nederland, Marcel Otten. Ik ben de brontaal niet machtig, dan had ik geen vertaler nodig. Maar Otten vertaalt in werkelijk prachtig poëtisch Nederlands en ik neem aan dat hij zo dicht mogelijk bij de schrijver blijft.

Als verhalen ons helpen onze wereld en ons tijdgewricht te doorzien, te begrijpen, te verdragen dan levert deze Kalman Stefánsson een ongekende bijdrage aan het begrip tussen volkeren. Om precies die reden vind ik hem een waarlijk grote Europese auteur. Iedereen zou zijn werk moeten nemen. Ik kan me niet voorstellen dat iemand niet van deze onvergetelijk mooie en zeer vaak ontroerende boeken zou kunnen genieten.

U vindt besprekingen van alle Nederlandse vertalingen van Kalman Stefánsson op de pagina Literatuur van deze website.

Judith Schalanski (1980) is een Duitse schrijfster die tevens haar eigen boeken ontwerpt en vormgeeft. Zij is geboren in Greifswald, waar vroeger Caspar David Friedrich woonde en werkte. Ofschoon Schalansk nog niet heel veel publiceerde is zij mijns inziens wel op weg een van de grote Europese schrijvers te worden. Dat heeft vooral te maken met haar themakeuze en haar stilistische rijkdom.

Het eerste werk dat ik van haar las was het uiterst verrassende Atlas van afgelegen eilanden. Maar nog veel interessanter vond ik haar Inventaris van enkele verliezen, waarin zij op een buitengewoon literaire manier onderzoek doet naar ogenschijnlijk willekeurig gekozen voorbeelden van fenomenen die teloor zijn gegaan, nadat zij in haar inleiding evenveel tijd en ruimte besteedt aan een overzicht van wat verdween alsook een korte verkenning van nieuwe verworvenheden. Zoals met de geboorte de weg naar de dood wordt ingezet, “is tenslotte alles wat er nog is simpelweg dat wat is overgebleven “. En alles is eigenlijk al afval, elk gebouw heeft de ruïne al in zich. “Het heden is niets anders dan een toekomstig verleden”, zegt een van haar hoofdpersonen.

Ook haar roman De nek van de giraf is een eigenzinnig werk, geschreven vanuit het perspectief van een vrouw die opgroeide in de DDR. Schalansky verkent de en haar geschiedenis en doet dat op een uiterst consciëntieuze wijze. Ik zal haar blijven volgen en haar nieuwe boeken, die ongetwijfeld zullen volgen, gaan lezen. Zij heeft alles in zich om een groot Europees schrijfster te worden.

En het is opvallend dat ook deze schrijfster in Nederland een uitstekende vertaler heeft gekregen: Goverdien Hauth-Grubben, Duitse van origine maar met een voortreffelijk taalgevoel in het Nederlands.

Ook van haar boeken vindt u mijn besprekingen op de pagina Literatuur van deze website.

Laurent Binet (1972) is een Franse schrijver, in ons land bekend geworden door HhhH, De zevende functie van taal, Beschavingen en Perspectieven. Binet mag worden beschouwd als een groot Europees schrijver door een zeer divers en verrassend oeuvre. In HhhH vertelt hij  het  verhaal van Heydrich, de nazi die door de SS werd beschouwd als de hersens van Himmler. Heydrich was de techneut achter het concept van de vernietigingskampen van de Duitsers.

In Beschavingen laat hij Zuid Amerika niet veroveren door de Spanjaarden maar draait hij de geschiedenis om: de Inca’s veroveren grote delen van Europa.

Wanneer de Inca machthebber Atawalpa eindelijk Luther ontmoet, begint de laatste onmiddellijk en meteen zijn onovertroffen jodenhaat rond te sproeien maar hij kan niet verhinderen dat er op de kerkdeur spoedig vijfennegentig Stellingen van de Inca worden gespijkerd, waarin nog maar eens het jaar 1531 wordt gememoreerd als het jaar waarop zij voet aan Europees land zetten.

Stelling tweeëndertig luidt: ‘de Zon eist de dood van andere goden niet. Hij heeft dat niet nodig om zijn superioriteit te behouden of zijn macht, omdat geen van hen die kan bereiken’. En minstens zo belangrijk is de volgende stelling:  ‘De Zon is niet jaloers, hij kiest zijn volk niet, hij redt niet een minderheid van de mensen om de anderen in duisternis achter te laten, hij breidt zijn weldoende licht uit over alle mensen van de aarde’.

En interessant en vermakelijk is stelling zevenendertig: ‘Waarom heeft hij (de gespijkerde god) Plato en Aristoteles, toch wijze mannen, niet van zijn bestaan verwittigd? Waarom zo lang gewacht? Was er toen geen enkele zondaar die het verdiende te worden gered?’ Me dunkt dat theologen zich hier de tanden op stuk kunnen bijten en ik daag hen uit in te gaan op deze snedige vooronderstelling van de Inca!

En zoals in zijn eerdere boeken, introduceert de schrijver ook in deze roman zichzelf als deelnemer aan de geschiedenis. Feit en fictie worden weer eens goed door elkaar gegooid.

Het magnum opus van Laurent Binet is, althans wat mij betreft, De zevende functie van taal, waarin hij een waanzinnig palet van Franse filosofen en taalkundigen uit de periode Mitterand opvoert. Een werkelijk verbluffende en prachtige geschiedenis over de verbeelding en vooral de macht van het woord. Ik moest vaak denken aan Perlmann’s zwijgen van Pascal Mercier. Ook dat is een fabelachtige roman die zich evenals deze Binet afspeelt in de kringen van taalkundigen. Ook daar probeert men elkaar de loef af te steken en komen de functies van taal zeer prominent in beeld. Ook in die roman is er sprake van een ongekend ontsporen van met name de hoofdpersoon (in de roman van Binet lijkt men collectief uit de rails te lopen) die zichzelf steeds dieper in ellende doet geraken om net als in De zevende functie van taal een even plausibele als waanzinnige maalstroom van gebeurtenissen op te wekken. Opmerkelijk toch hoe die ogenschijnlijk saaie wereld van taalkundigen die uitblinken in het uitspreken van onbegrijpelijke taal een pandemonium kan veroorzaken dat zijn weerga niet kent, van invloed is op alle facetten van de menselijke samenleving en aanleiding vormt voor zulke prachtige romans.

Inmiddels is er een nieuwe Binet roman verschenen, Perspectieven. Ligt al op mijn stapel nog te lezen. U vindt mijn bespreking van alle Binet boeken op de pagina Literatuur van deze website.

Jeroen Brouwers (1940-2022) kan ik (helaas) geen Europese schrijver noemen, daarvoor is hij te nauw verbonden met de Nederlandstalige literatuur in België en Nederland. Maar hij heeft een geweldig literair oeuvre achtergelaten en ik beschouw hem als de grootste Nederlandse schrijver aller tijden. Als polemist is hij werkelijk ongeëvenaard (kijk alleen maar eens naar zijn kenschets van Ronald Plasterk )  Maar nog veel leuker is het wanneer Brouwers zijn literaire confraters fileert waarbij vooral uitgevers het moeten ontgelden . Ook al is de actualiteit allang verdwenen, het blijft heerlijk om het scheldproza van Brouwers te lezen en herlezen.

Maar Brouwers was ook een uitstekend romancier waarbij ik vooral wil wijze op Het hout en op Cliënt E. Busken. Beide indrukwekkende romans. Cliënt E. Busken zou de laatste publicatie van Jeroen Brouwers worden. Hij beschrijft daarin de denk- en leefwereld van een dementerende man, beurtelings verdrietig en hilarisch, die zich opgesloten voelt in een verzorgingstehuis waaruit hij nooit meer kan ontsnappen. Een horrorkabinet eigenlijk maar de manier waarop Brouwers deze geschiedenis – ons aller voorland wellicht – vertelt is werkelijk onnavolgbaar. Een grootse literaire prestatie!

Maar misschien wel het magnum opus van Brouwers is De laatste deur, een bloemlezing van Nederlandstalige schrijvers die door zelfmoord om het leven kwamen. Ook de meest obscure schrijver wordt hier aan het duister onttrokken. Dit boek is een daad van liefde. Een werk van meer dan zevenhonderd pagina’s en een supplement van nog eens meer dan vierhonderd pagina’s. En nergens oordeelt de schrijver, laat staan dat hij zou veroordelen!

Brouwers over taal: “Taal voegt zich naar iedere vorm waarin zij wordt gegoten, evenals gas, en als taal een wapen is, dan alleen bedreigend voor degene die niet ook over dat wapen beschikt”.

Ja. Jeroen Brouwers is onze grootste schrijver aller tijden. U vindt boekbesprekingen van een groot aantal van zijn boeken op de pagina Literatuur van deze website.