Wereldbibliotheek, 396 pagina’s
Op de allereerste pagina lezen we enkel de woorden ‘Hoop is een vergissing‘. Zo, we weten meteen waar we staan, welkom in het universum van Kasznahorkai. Wie eerder boeken van hem las wist al dat je voor hoop niet bij deze schrijver moet zijn. Desondanks begin ik vol goede moed en in een rotsvast vertrouwen aan diens jongste roman. Nog heb ik geen idee wat me te wachten staat. Bij de Wereldbibliotheek moet je de achterflap nooit lezen. Daar gunt men de lezer niet op eigen houtje de clou van een verhaal te achterhalen en dus geeft men die doorgaans op de achterflap alvast maar weg. De lezer mochten de diepere lagen in het werk van deze Hongaarse geweldenaar eens ontgaan!
Deze roman bevat slechts één zin van 396 pagina’s. De hoofdstuktitels vallen telkens ergens midden in die zin die na de titel gewoon verdergaat. Ik haal diep adem en begin te lezen in deze roman die, gelukkig, gewoontegetrouw werd vertaald door de altoos voortreffelijke Mari Alföldy.
Het verhaal speelt zich af in Thüringen en we raken al meteen verzeild in de kwantummechanica. Als dat maar goed gaat. Het is het verhaal van de lichtelijk autistische (?) maar oersterke wees Florian Herscht, min of meer ‘geadopteerd’ door zijn baas, de goedbedoelende maar o zo lompe, rechtsradicale en antisemitische de Boss, gevelreiniger en graffiti-bestrijder van beroep. Of is Florian als baby echt van de commode gevallen en lijdt hij aan niet aangeboren hersenletsel? Hoe het ook zij, Herscht heeft een soort cursus gevolgd bij wis- en natuurkundeleraar Köhler die hem wat bij probeerde te brengen over de elementaire deeltjes, tot hij erachter kwam dat Herscht de stof niet helemaal goed begrepen had en er nu van uitging dat als iets uit niets kon ontstaan, het omgekeerde ook zo maar zou kunnen gebeuren dus het risico dat de wereld elk moment kon vergaan was meer dan levensgroot. En dat moest toch echt aan Merkel verteld worden. Wie het over Thüringen heeft, denkt ook aan neonazi’s. “Bijna iedereen hier is een nazi” zegt mevrouw Ringer tegen haar man die die ‘nasies’ als een groot gevaar beschouwt. En we lezen over Bach en de Vertreter die zijn vrouw vaak genoeg uit het raam had willen gooien maar ja, ze woonden begane grond. Inmiddels is ook de wolf in Thüringen doorgedrongen, misschien wel een hele roedel, de boswachter maakte er een video van die door Adrian Köhler op zijn website werd gepubliceerd. Köhler is dan net weergekeerd nadat hij maandenlang zoek was. Waar hij al die tijd was worden we helaas niet gewaar. Köhler laat er niets meer over los, tegen niemand niet. Daar kan de schrijver ook niets meer tegen doen.
Merkwaardig genoeg worden een aantal Duitse woorden consequent niet vertaald, zoals Pfarramt, Revierförster en Vertreter. De reden hiervoor kan alleen maar zijn dat de schrijver in zijn oorspronkelijke taal deze Duitse woorden al gebruikte zonder ze te vertalen. Spreken Hongaren goed Duits? Ik vermoed dat ze die taal nog redelijk beheersen. Maar waarom de schrijver hier voor kiest blijft een vraag.
Zoals ik al aangaf komt er in deze roman niet één punt voor maar dat is op geen enkel moment storend, integendeel. Je zou kunnen veronderstellen dat een punt, een witregel of een nieuwe zin natuurlijke rustpunten bieden in een tekst maar Krasznahorkai is er uitermate knap in geslaagd scènewisselingen vrijwel organisch te laten verlopen zonder die zo gebruikelijke technische foefjes en juist door die ene ononderbroken zin krijg je het gevoel volledig in de tekst te wonen, getuige te zijn van gelijktijdig plaatsvindende gebeurtenissen en tegelijkertijd geeft hij zo een enorme vaart aan zijn tekst en blijf je meer dan nieuwsgierig naar het verdere verloop van deze geschiedenis.
En die geschiedenis voltrekt zich op een bloedstollende manier, ja er komt veel geweld aan te pas in deze roman. Maar dat is het geweld waar ze in het voormalige Oost Duitsland helaas bekend om staan, patent op hebben, het land van Pegida en Alternative für Deutschland. Hoop is een misverstand, schreef Krasznahorkai op de allereerste pagina van deze even treurnis- als indrukwekkende roman, een roman die naadloos past in het oeuvre zoals we dat tot nog toe van hem hebben leren kennen. Ik zou graag willen weten waarom de schrijver dit verhaal in Duitsland situeerde, misschien juist vanwege de recente geschiedenis in dat land. Mocht ik hem kunnen interviewen, dan zou dat mijn eerste vraag zijn. En meteen daarna zou ik willen weten hoe dat nou zit met die onvertaalde Duitse begrippen.
Dan wordt het eindelijk tijd om de achterflap van dit boek te lezen, lezing daarvan kan nu mijn plezier niet meer bederven. En jawel hoor, opnieuw slaagt de uitgever erin onzin te verkopen. Florian Herscht wordt een bodybuilder genoemd maar daar is helemaal nergens sprake van in deze roman, je zou hoogstens kunnen zeggen dat Florian zo sterk als een bodybuilder is. En dan lees ik: “Maar zijn onschuld maakt hem helderziend, want plotseling verschijnen er wolven aan de oostelijke rand van het bos”. Dat van die wolven klopt maar de rest is verzonnen kul. Florian is helemaal niet helderziend en die wolven hebben daar al helemaal niets mee van doen.
Laten we maar gauw terugkeren naar deze fenomenale roman. Ik heb het al eerder geschreven: Krasznahorkai behoort tot de grote Europese schrijvers van dit moment. Hij beschrijft samenlevingen, subculturen, groepen mensen, families en individuen op een onnavolgbare manier. Het lijkt soms grotesk maar hij overdrijft nergens, zo leven mensen met elkaar, dit doen mensen elkaar aan, en altijd is er op de achtergrond de elite die de macht heeft, gremia die beleid ontwikkelen waar de gewone mens door gemangeld wordt, het leven lijkt een grote aaneenschakeling van machinaties waar niemand meer invloed op lijkt te hebben. En deze ene zin van 396 pagina’s is ongelooflijk, hallucinant en soms huiveringwekkend, zeker als aan het bijna apocalyptische slot één man en twee wolven overblijven, meer zal ik niet prijsgeven. Als ik dan toch iets van kritiek moest geven, zou ik misschien op kunnen merken dat het misschien niet zo heel erg geloofwaardig is dat de Boss uitgerekend zijn Nokia met belastende filmbeelden aan Florian geeft. Een vergissinkje? Een foutje? Was hij die opnames vergeten? Maar ik wil er niet over struikelen, wat een waanzinnige en onvergetelijke roman! En inderdaad, kijk om u heen: is er hoop?
Enno Nuy
December 2023