Benno Barnard over Europa

In een kort essay in de NRC van dit weekend schetst Benno Barnard hoezeer Europa het christelijk gedachtegoed en een christelijke ethiek en moraal in haar DNA heeft en dat het onzinnig is ons daarvan te distantiëren, het christendom nu af te doen als een verwerpelijke ideologie. De titel van het essay luidt: “Je bent christelijk Europa, kijk niet weg”. De aanleiding voor dit essay is de brand in de Notre Dame in Parijs.

Zoals gebruikelijk schrijft Barnard ook dit essay in de van hem bekende, prachtige taal. “Het heeft geen enkele zin te loochenen dat het merg van onze beschaving christelijk is”, schrijft hij en ik ben dat met hem eens. Niemand kan zijn verleden ongedaan maken, ik wil dat niet eens. En het herschrijven van de geschiedenis door symbolen daarvan te verwijderen die nu op grond van nieuwerwetse inzichten heel anders worden geïnterpreteerd dan destijds, dat is ook in mijn ogen bizar. Van mij mag de J.P. Coenstraat zo blijven heten en hoeft er geen enkel standbeeld verwijderd, laat staan vernietigd te worden. Beeldenstormen zijn er in het verleden genoeg geweest, laten we met die onzin maar ophouden. Maar er is niets op tegen bij een standbeeld of een straatnaambordje te vermelden dat de waardering van het verbeelde in de loop van de geschiedenis aan verandering onderhevig kan zijn.

Barnard stoort zich aan Hugo Claus die een kerk zou willen dynamiteren en aan een recensente van een Vlaams blad die in de muziek van Messiaen een bedenkelijke christelijke ideologie hoort. Dat zijn uitwassen natuurlijk, van dwaalgeesten bovendien. Ik acht mijzelf, geboren, opgeleid en opgevoed als katholiek, niet langer behorend tot enige denominatie, godgeloof is aan mij niet besteed. Ik zal mijn afkomst en geschiedenis echter nooit verloochenen. Maar de westerse zelfverwerping waar Barnard melding van maakt, die zie ik niet. En het doet me ook pijn te lezen dat de door mij zo gewaardeerde schrijver zich hier in het koor van die reïncarnatie van Oswald Spengler, u weet wel, die vrouwenhatende, zichzelf als de grootste intellectueel van Nederland beschouwende narcist begeeft.

Ja, Europa verkeert in de ban van het populisme, overal staan rattenvangers op en ze weten met welk deuntje zij de burgers achter zich aan kunnen verzamelen. Daar komt niets goeds van, zoveel is zeker. Maar daar wil ik het hier en nu niet over hebben. Ik heb nog een paar kritische opmerkingen aangaande het essay van Benno Barnard. Zo schrijft hij dat de Notre Dame is afgebrand. Ik snap dat die voorstelling van zaken goed past bij de metafoor die hij toe wil passen. Maar overeenkomstig de werkelijkheid is het niet. De werkelijkheid is dat het dak en een honderdvijftig jaar oude torenspits zijn afgebrand. Had die volslagen idioot uit het Witte Huis de bluswerkzaamheden geleid, ja dan zou de Notre Dame afgebrand zijn.

Een kathedraal is geen gebouw dat bij de oplevering stolt in graniet, nee, een kathedraal blijft een levend organisme. En ook deze Notre Dame zal weer worden opgebouwd. Het geld is er al dankzij een paar puissant rijke Franse families die tegen elkaar op gingen bieden om elkaars patriottisme te overtreffen. De kathedraal van Chartres brandde af in de jaren 743, 858, 962, 1020 en 1194. En desondanks staat er nu in Chartres nog steeds een prachtige kathedraal. De Franse regering heeft een internationale prijsvraag uitgeschreven voor de herbouw, dus er is geen enkele reden om aan te nemen dat we straks ‘slechts’ een replica te zien krijgen. We hoeven dus niet te vrezen voor een herhaling van Viollet-le-Duc. Hulde aan Macron, kortom.

“Het wordt tijd dat Europa in het reine komt met zichzelf en zijn geschiedenis, die even verwerpelijk als grandioos is, maar niet met terugwerkende kracht corrigeerbaar”, schrijft Barnard. Met het laatste deel van deze zin ben ik het volmondig eens maar waaruit leidt hij af dat Europa niet in het reine met zichzelf en zijn geschiedenis zou leven? Wat ziet hij dat mij ontgaat? Wij moeten vooral, zegt hij, onze oorspronkelijke noties van schoonheid en ethiek leren aanvaarden en waarderen. Maar ook hier, vrees ik, klinkt hij te zeer als die bekende narcist die aan een spiegel genoeg heeft om te leven.

Ik wil niet met de rug naar de toekomst staan en teruggevoerd worden naar tijden waarin de problemen van vandaag nog helemaal niet bestonden. De oplossing ligt niet het achteromkijkende ’toen’ maar in het vooruitziende ‘daar’. Ik houd van Europa en verdiep mij in haar geschiedenis maar ik geloof vooral in het Europa dat in ons verschiet kan liggen. We hebben een lange weg te gaan maar met een met het verleden gevoede visie kunnen we een betere toekomst realiseren. Die ambitie moeten we altijd blijven koesteren!

April 2019