(uit: NRC Handelsblad, 8 februari 2005)
Provocatie hóórt bij Nederland
Op dit moment werkt de minister van Onderwijs aan een canon van de Nederlandse geschiedenis. Aanleiding is het gebrek aan identiteitbesef van Nederlanders en nieuwe Nederlanders. Tegelijk woedt er een debat over de normen in de bejegening van religies. Opvallend is dat er veel wordt verwezen naar ‘de jaren zestig als een ijkpunt van de teloorgang van de fatsoensnomen. Dit verraad onbedoeld weer een groot gebrek aan historisch besef. Het ter discussie en zelfs provoceren van wat als vanzelfsprekend en heilig wordt beschouwd, past in een lange Nederlandse traditie van vrijdenken. Of het nou gaat over beledigen van gezagsdragers, het Koninklijk Huis of religies: provocatie en zelfs godslastering, het hoort bij ons.
Erasmus, deed met zijn ‘Lof der Zotheid’ in 1509 al een satirische aanval op de scherpslijpers binnen de Rooms-katholieke kerk die aan actualiteitswaarde niets heeft ingeboet. Dat zijn beledigingen bewuste provocaties waren bleek wel uit wat hij zelf schreef over de Roomse fanatici: ‘Dit slag mensen is buitengewoon hovaardig en lichtgeraakt. Ik vrees namelijk, dat zij mij en masse te lijf zullen gaan, en dat ze mij willen dwingen tot het terugtrekken van mijn opvattingen, terwijl als ik dat niet doe mij onmiddellijk van ketterij zullen beschuldigen. Want de banbliksem hangt ieder die niet in hun geest spreekt, boven het hoofd’. In 500 jaar blijkt er weinig veranderd in de manier waarop fanatieke gelovigen reageren op kritiek.
De Nederlandse priester Hermann van Ryswyck maakte het in 1512 echt bont toen hij openlijk fulmineerde over de ‘idioot Mozes’ en Christus een gek en een dromer noemde vanwege diens keuze om `tegen de wetten van het gezonde verstand’ in armoede te willen leven. Historici beweren dat Van Ryswyck hiermee de eerste beschreven godslasteraar ter wereld van de moderne tijd was. Het werd hem niet in dank afgenomen en moest het met de dood bekopen. Zelfs nadat er in Nederland godsdienstvrijheid was ingevoerd, schreef de filosoof Spinoza in de 17de eeuw zijn werken over godsdienst liever in het Latijn zodat strenge calvinisten hem niet zouden lezen. Een verstandige zet want een boek van tijdgenoot Hadriaan Beverland, waarin hij suggereerde dat de zonde van Adam en Eva een seksuele oorsprong had, ontlokte grote woede; het boek werd publiekelijk verbrand. Met het voortschrijden van de verlichting werden de juridische consequenties van `godslastering’ steeds milder. Bij het ontstaan van de nieuwe Nederlandse wetgeving in de 19de eeuw werd het zelfs niet meer als een delict gekend.
Rond 1920 volgde er een terugslag in deze ontwikkeling, toen de vereniging ‘De Dageraad’ grote verontwaardiging wekte met aanplakbiljetten waarop ‘God is het kwaad’ stond geschreven. De toenmalig minister Donner voerde in reactie daarop in 1932 het verbod op godslastering in. Ook toen was de wet al omstreden. Wat is nu godslastering? Mag je wél zeggen dat gelovigen kwaad doen en hun God daarvoor misbruiken, maar mag je nièt zeggen dat God zèlf kwaad is omdat hij de ziekte tuberculose heeft geschapen? Voor dat laatste kreeg een inwoner uit Sliedrecht in ieder geval een boete van 30 gulden, een flink bedrag in die tijd. Een ander verdween voor 2 maanden in de cel omdat hij een grap maakte over een beschadigd porseleinen beeldje van Maria en over de besnijdenis van Jezus.
Ook in de jaren ’30 stoorden niet alleen ongelovigen zich aan het wetje van Donner. De Vrijzinnig-protestantse Remonstrantse Broederschap schreef in 1931 aan het parlement dat ze opzettelijke belediging van godsdienstige gevoelens veroordeelde, maar ook ‘dat God te hoog is om door mensen te worden gelasterd’. Bovendien zou het verbod de vrijheid van meningsuiting aantasten. Ook vandaag zijn er gelovigen die zo reageren: ‘God heeft zo’n wet helemaal niet nodig,’ schreef een christelijke gelovige aan D66 toen wij vorig jaar tevergeefs het onzinnige wetje wilde afschaffen.
Spot en provocatie heeft een belangrijk nut in het publieke debat. Erasmus bracht het machtsmisbruik van de Roomse kerk in discussie waardoor mensen kritischer werden richting hun eigen instituut. Wie de verslagen leest van het beroemde proces uit de jaren zestig tegen Gerard Reve, die God ‘lasterde’ door hem als ezel af te schilderen, ziet dat de schrijver tijdens het proces zeer boeiende pleidooien hield over de verschillende godsbegrippen. Het is zeker waar dat ook toen grote groepen mensen de kracht van de belediging als te heftig ervoeren, zodat zij aan de uiteindelijke boodschap niet toekwamen. De vraag of provocatie altijd effectief is, is dan ook gerechtvaardigd. Maar ik denk dat dit in eerste instantie aan de belediger zelf is om te beoordelen. Platte, inhoudsloze beledigingen doven vanzelf uit. Beledigingen die voortkomen uit een levensvisie, die de status quo in een gemeenschap ter discussie stellen, kunnen wel degelijk een functie hebben, al wordt dat soms pas jaren later zichtbaar.
Mag je dan echt alles zeggen? Ja, bijna alles. Het aanzetten tot haat en geweld is echter terecht bij wet verboden. Dat doet dus ook een beroep op gelovigen om terughoudend te zijn met teksten die in de Koran of de Bijbel staan die oproepen tot geweld; In het bijbelboek Leviticus bijvoorbeeld wemelt het van oproepen tot doodslag van ontuchtige vrouwen en homo’s. Dit moet echter niet worden gezien als een inperking van de vrijheid van meningsuiting of de godsdienstvrijheid, maar juist als een waarborging van die vrijheid, zodat niemand zich genoodzaakt voelt uit angst voor haat of geweld zijn mond te houden. Ook deze gedachte is niet nieuw: in 1624 schreef de Nederlandse rechtsgeleerde Hugo de Groot al dat het God niet toegestaan is `mogelijk te maken dat wat vanwege een intrinsieke oorzaak slecht is, niet slecht zou zijn.’
Beledigen is wél geoorloofd. Op die grond mag een orthodoxe geestelijke zeggen dat vrouwen zich moeten onderwerpen aan de man; Imam El Moumni en ChristenUnie-politicus Van Dijke mogen zeggen dat homo’s lager zijn dan varkens, of gelijk staan aan dieven. Nu beroepen zij zich bij het uiten van deze beledigende teksten echter op de vrijheid van godsdienst, waardoor de wetgever hen extra beschermt. Dat is niet nodig; beledigende uitspraken door religieuze groeperingen moeten in het publieke debat gewoon onder de vrijheid van meningsuiting worden geschaard. Op die zelfde grond hebben vrijzinnige gelovigen en niet-gelovigen het recht hun visies met kracht tegen te spreken of zelfs als ‘achterlijk’ te bestempelen. Vrijheid van beledigen en provocatie is er voor de stand-up comedian die vrijwel elke bevolkingsgroep voor schut zet, maar dus ook voor hen die met provocerende foto’s van foetussen tegen abortus demonstreren.
Het vrije debat moet niet verworden tot een kakofonie van scheldpartijen. De discussie over fatsoen moet dus ook steeds gevoerd worden, maar wel door de samenleving zèlf.. Om die juiste balans te vinden kunnen Nederlanders en nieuwe Nederlanders veel leren uit onze wordingsgeschiedenis. Misschien moet de minister van Onderwijs maar eens overwegen om in de Canon van de Nederlandse geschiedenis ook een korte `Historie der Provocatie’ op te nemen.
—-&—-
Brahmaan
Aldus heb ik gehoord. Eens verbleef de Boeddha in het woud van Icchanagala. Vele beroemde brahmanen verbleven daar ook, zoals Cañki, Tarukkha, Pokkharasati, Janussoni en Todeyya. Allemaal beroemde, geleerde en rijke brahmanen. Onder deze mannen waren twee jonge brahmanen, de ene heette Vasettha en de andere Bharadvaja. Op een dag, toen deze twee jonge mannen wat heen en weer liepen, begonnen zij een twistgesprek over welke factoren iemand tot een brahmaan maakten. “Hij, die beledigingen en geweld verdraagt zonder zich te ergeren, wiens verdraagzaamheid (khanti) zijn kracht en zijn leger is — dat is de persoon die ik een brahmaan noem.”
Richard Burton
“Richard Burton wil alleen naar een toneelstuk kijken als hij er zelf in meespeelt”, zei Elizabeth Taylor over haar flamboyante echtgenoot. Burton nam wraak met een van zijn beroemde beledigingen: “Elizabeth heeft een smakeloze onderkin, haar benen zijn te kort en ze heeft een dikke buik.”
Beledigingen verzameld
http://zeiksijs.haagsweb.nl/homepage/show/pagina.php?paginaid=39294
Deze pagina is bedoeld voor het verzamelen van beledigingen. Opmerkingen en zinsneden die diepe kerven in de ziel zetten. Maar die vooral uitblinken door het bloemrijke taalgebruik en door de moeite die de beledigende partij zich getroost om zich definitief en grondig te uiten. Stuur ze vooral maar weer op: zeiksijs@haagsweb.nl staat er voor open om diepgrondig gekwetst te worden…
Schat, je bent momenteel net zo gewenst als een scheet in een telefooncel
Je hebt meer rimpels dan het scrotum van een olifant en je bent ongeveer even interessant als drogende verf
Je bent lelijker dan een emmer vol met anussen
Je ziet eruit als een komkommer in een klooster
Natuurlijk vind ik een lange wandeling heerlijk, schat. Ga maar
Je zou een goeie inbreker zijn; je tieten vegen je voetafdrukken weg!
Je bent gewoonweg niet gewenst. Laat ik proberen het zo diplomatiek mogelijk te zeggen: zelfs je baarmoeder protesteerde destijds tegen je aanwezigheid
Goh, dat is wel effe wennen. Andere mensen zitten gewoon op het lichaamsdeel waarmee jij praat…
Ik ben tegen discriminatie en vervolging, maar als ik jou zie kan ik daar toch wel begrip voor opbrengen
Met dat wij als mensheid accepteerden dat je werd geboren, hebben we ons verzoend met pakweg 76 jaar ellende
Ik vergeet nooit een gezicht, maar in jouw geval maak ik graag een uitzondering (G. Marx)
Heb je geen reet dat je zo uit je bek stinkt? (GroenGeile Boekie)
Mooie beledigingen
- Ik ga niet aan de kant… Twee Engelse heren zijn ernstig gebrouilleerd. Ze vermijden elkaar zo goed als het maar kan, maar komen elkaar toch op straat tegen, op een stoep die zo smal is dat één van de twee een stap opzij zal moeten doen. De eerste heer zegt: “Ik ga niet aan de kant voor een stompzinnige idioot!” De ander antwoordt: “Ik wel”, en doet een stap opzij.
- Ga eens opzij. Opmerking tegen een Hell’s Angel: “Hee knul, ga eens opzij met die brommer…”
- Vergif. Lady Astor tegen Winston Churchill: “Winston, als jij mijn man was zou ik vergif in je koffie doen.” Churchill: “Mevrouw, als ik met u getrouwd was zou ik hem opdrinken”.
- Vriend. Bernard Shaw stuurde Churchill eens twee kaartjes voor een van zijn toneelstukken en schreef: “Neem een vriend me, als u er een heeft.” Churchill schreef terug dat hij verhinderd was en vroeg of hij kaartjes kon krijgen voor de tweede voorstelling “als er een is.”
- Reve. Gerard Reve over zijn broer Karel van het Reve: “Wat zich bij mij tot een eerlijke en indrukwekkende grootheidswaanzin heeft ontwikkeld, bereikt bij hem slechts het peil ener weinig belangwekkende pedanterie.”
- Subtiel? Toen Simon Carmiggelt in een stukje had geschreven dat zijn moeder zoveel humor bezat kreeg hij een briefkaart: “Als uw moeder zo geestig is, waarom laat u háár die stukken dan niet schrijven?”
- Recensie. Samuel Johnson, aan iemand die hem een manuscript ter beoordeling had toegestuurd: “Uw manuscript is zowel goed als origineel, maar het deel dat goed is, is niet origineel, en het deel dat origineel is, is niet goed.”
- Wagner. Zo’n opera van Wagner begint om acht uur. Na drie uur kijk je op je horloge. Tien over acht. (Fons Janssen)
- Register. Dorothy Parker: “Katherine Hepburn bespeelde het hele register van emoties van A tot B.”
- Lachen. Lady Diana Cooper speelde een rol in een diepzinnig religieus toneelstuk in dezelfde tijd dat een komedie van Noël Coward in première was gegaan. Lady Diana: “Ik heb je stuk gezien Noël, maar ik heb niet één keer moeten lachen.” “Heb je niet gelachen schat?” antwoordde Coward, “ik heb jouw stuk gezien en ik heb werkelijk dubbel gelegen.”
- Uitzondering.Groucho Marx: “Ik vergeet nooit een gezicht, maar in uw geval ben ik bereid daar een uitzondering op te maken.”
- Dronken. Bessie Braddock, Engels parlementslid, tegen Churchill: “Winston, je bent dronken!” Churchill: “Bessie, jij bent lelijk. Maar morgenochtend ben ik weer nuchter.”
- Waarheid. Johan Cruyff over Ajax-voorzitter Jaap van Praag: “Ik heb hem nog nooit op een waarheid kunnen betrappen.”
- Schoonheid en intelligentie. Een mooie vrouw zei tegen George Bernard Shaw: “Eigenlijk zouden we samen kinderen moeten krijgen, met uw scherpzinnigheid en mijn schoonheid”, waarop Shaw antwoordde: “Jawel, maar wat als ze uw intelligentie kregen en mijn uiterlijk?”
- Scheten. Jaap Burger (PvdA): “Afspraken maken met Christen-Democraten? Dat is scheten laten in een netje”.
- Betrouwbaar.Toen Biesheuvel minister-president was, bleek uit een opiniepeiling dat men hem als de betrouwbaarste politicus beschouwde. Boer Koekoek (Boerenpartij) was echter de bekendste. Beide politici kwamen elkaar in de wandelgangen tegen en Koekoek zei: “Ik ben bekender dan jij”. “Misschien wel,” antwoordde Biesheuvel, “maar de mensen hebben meer vertrouwen in mij”. Koekoek: “Ja, maar dat komt omdat ze je niet kennen!”