Kluyver, Adwin de – Het gedroomde noorden

image_pdfDit artikel downloadenimage_printDit artikel uitprinten

Een atlas
Spectrum, 285 pagina’s

 

Al wekenlang lees ik nu boeken over het noorden en vraag ik me af waarom zulke boeken mij, mits tenminste goed geschreven, zo kunnen fascineren. Dit gedroomde noorden lees ik nadat ik van dezelfde schrijver het prachtige Niemandsland over Antarctica had gelezen. Hij geeft voor die fascinatie misschien wel een heldere verklaring als hij schrijft: “Het is een gebied dat is bedekt met een sneeuwwit laken waarop iedereen zijn eigen fantasieën, angsten en idealen kan projecteren”.

En passant komen we interessante wetenswaardigheden tegen zoals het feit dat Alcuinus van York (ca 735-804), raadsheer van Karel de Grote, de eerste was die het vraagteken in zijn teksten gebruikte. Dat leidt tot de vraag of dat teken als zodanig bekend was? En waarom zou het nooit eerder gebruikt zijn? Ook niet door Grieken en Romeinen? Neen inderdaad, vermoedelijk is het teken in de achtste eeuw in de Karolingische tijd ontstaan.

De schrijver laat ons zien hoe langzaam maar zeker ook de noordelijkste breedtegraden werden gepasseerd, hetgeen altijd gepaard ging aan ernstige ontberingen als gevolg van kou en ijsbeer. Stuk voor stuk heerlijke en tot de verbeelding sprekende geschiedenissen. Zoals het verhaal van Athanasius Kircher (die we ook tegen komen in de De ontdekking van de natuur van Hans Mulder) die zich rond 1639 af laat zakken in de krater van de rommelende Vesuvius. Hij wilde onderzoeken of de Vesuvius, de Etna en de Stromboli ondergronds met elkaar verbonden waren. Kircher veronderstelde dat de aarde niet massief was. Binnen in de aarde zouden water en vuur moeten zijn. De aarde haalde adem door de vulkanen en het water stroomde aan de Noordpool maar het binnenste van de aarde om er via de Zuidpool weer uit te komen, zo meende Athanasius.

Die Kircher was pas echt een uomo universale: hij schreef over egyptologie, geologie, anatomie, cryptologie, magnetisme, wiskunde, filologie, taalkunde, muziektheorie, bacteriologie, akoestiek, astronomie, mechanica, kleurenmeter, geografie en geneeskunde. Hij was de uitvinder van de kattenpiano, de megafoon, een apparaat dat het braken vereenvoudigde, een sprekend standbeeld en het zelfspelend orgel. Hij sprak alle Europese talen en was daarnaast het Syrisch, Koptisch, Hebreeuws en Chinees machtig. En hij was ook een fantast.

Prachtig is het verhaal van de Fransman en womanizer Maupertuis die aan de hand van driehoeksmetingen becijfert dat een breedtegraad in Lapland 111,95 km bedraagt en in Frankrijk 111,1 km. We schrijven 1738 of daaromtrent. Maupertuis, ook al zo’n homo universalis ontwikkelde al theorieën over natuurlijke selectie en overgeërfde eigenschappen, een Darwin avant la lettre als het ware! Overigens had Maupertuis wel een paar meetfouten gemaakt en de aarde platter voorgesteld dan in werkelijkheid het geval was: wij weten nu dat de afstand van de polen tot het midden van de aarde 21,38 km korter is dan de straal gemeten vanaf de Evenaar naar het middelpunt.

Elk hoofdstuk bevat de geschiedenis van een persoon die op een of andere manier een rol speelde in de wereld van het poolijs. De schrijver geeft die geschiedenissen in zijn eigen woorden en interpretaties weer. Vervolgens sluit hij elk hoofdstuk af met een weergave van de objectieve feiten die van zijn hoofdpersonen bekend zijn. Een procedé dat goed werkt, zeker voor een lezer die denkt: “waar haalt die schrijver het allemaal vandaan?” De laten we zeggen Wikipedia informatie plaatst zijn verhalen in een objectiveerbaar perspectief. Dat geldt zeker voor het nare karakter van Robert Peary, de zelfverklaarde ontdekker van de Noordpool. Hoe je zijn vaardigheden als poolreiziger ook wilt kwalificeren, hij was, blijkens de geobjectiveerde informatie ter afsluiting van dit hoofdstuk, een nare racist die niets van zwarten of Eskimo’s moest hebben. Verwekte wel twee kinderen bij een Eskimo vrouw maar het verhaal vertelt niet of hij ook verantwoordelijkheid nam voor zijn kinderen en hun Eskimo moeder. Ik denk het antwoord wel te weten.

Het verhaal van baron Rudolf von Sebottendorf leest als een avonturenroman, mijn God wat leid ik dan een saai leven, maar het blijft telkens weer verbijsterend hoe ogenschijnlijk redelijk intelligente lieden volstrekt idiote theorieën voor waar kunnen houden. Zoals bijvoorbeeld de gedachte dat alle niet-Arische rassen voortsproten uit bestialiteiten. Onze baron weet heel wat notabelen te interesseren voor zijn racistische ongein en richt het Thule-Gesellschaft op. En niet de minsten meldden zich bij hem aan: Alfred Rosenberg, Rudolph Hess, Karl Haushofer, Hans Frank en nog veel meer. We schrijven 1918. Niet lang daarna zal het orgaan van de Gesellschaft worden omgedoopt in de Völkische Beobachter! En een van de gasten van zo’n Thule bijeenkomst: Adolf Hitler. Aan het fabeltastische leven van onze baron is dan nog lang geen einde gekomen maar als Hitler zich een kogel door de kop jaagt, werpt de baron zich in de Bosporus.

We moeten wachten tot de laatste pagina’s om te lezen dat de claims van Cooke en Peary, dat zij de Noordpool bereikten, met zekerheid als frauduleus zijn te kenmerken. Zeker is ook dat de Brit Wally Herbert in 1969 te voet de Noordpool bereikte, vermoedelijk als eerste mens.

In het laatste terugblikkende hoofdstuk merkt de schrijver op dat het Noorden steeds de hyperbool uitlokt: de waarheid wordt een verhaal met een overtreffende trap. De grootsheid van de koude leegte straalt op haar bezoekers af. Een heerlijk boek dit Het gedroomde Noorden. Uitstekend geschreven en nergens wijdlopig of onnodig gedetailleerd. Deze Adwin de Kluyver moeten we in de gaten houden. Ik ben benieuwd naar zijn volgende boek. Hij doet mij denken aan een schrijver als Mathijs Deen die een sterke voorkeur heeft voor het beschrijven van gebeurtenissen en ontwikkelingen uit het verleden door een historisch figuur als uitgangspunt te nemen en hem of haar diens eigen waarnemingen, gedachten of opvattingen te laten formuleren. De Kluyver hanteert een soortgelijk procedé. Hij is weliswaar niet zo’n geweldige stilist als Deen maar desalniettemin zeer, zeer leesbaar en boeiend.

 

Enno Nuy
Januari 2022

2022-01-15T10:04:39+00:00